Түшүнүк Кат Жазуу: Жеңил Жана Туура Жол Көрсөткүч

Салам, достор! Бүгүн биз баарыбыздын жашообузда кезиге турган, бирок кээде кантип жазууну билбей башыбызды ооруткан бир маанилүү документ тууралуу сүйлөшөбүз. Ооба, мен түшүнүк кат жөнүндө айтып жатам! Көпчүлүгүбүз муну жөнөкөй эле нерсе деп ойлошубуз мүмкүн, бирок чындыгында, туура жазылган түшүнүк кат сизди көптөгөн түшүнбөстүктөрдөн, жада калса көйгөйлөрдөн сактап кала алат. Демек, бүгүнкү макалабыздын негизги максаты — силерге түшүнүк катты кантип туура, эффективдүү жана оңой жазуунун жолдорун көрсөтүү. Кээде жумушка кечигип калганда, же балким, бир иш-чарага катышпай калганда, же болбосо кандайдыр бир кырдаалды тактап берүү керек болгондо, сизге түшүнүк кат керек болот. Бул кат жөн гана бир кагаз эмес, ал сиздин позицияңызды, түшүндүрмөңүздү, кээде атүгүл кечирим сурооңузду расмий түрдө билдирүүнүн куралы. Көп учурда адамдар “Эмне деп жазарымды билбейм”, “Кайсы сөздөрдү колдонушум керек?” же “Форматы кандай болушу керек?” деген суроолор менен кайрылышат. Мына ошол суроолорго бүгүн толук жооп беребиз. Биз түшүнүк каттын маанисинен баштап, анын ар бир элементин майда-чүйдөсүнө чейин талдап чыгабыз, анан дагы практикалык кеңештерди жана көп колдонулган сөз айкаштарын беребиз. Ошентип, мындан ары эч кандай башаламандык болбойт! Даярсыңарбы, достор? Анда баштадык!

Эмне үчүн түшүнүк кат жазабыз?

Түшүнүк кат жазуунун бир нече себептери бар, жана алардын ар бири сиздин абалыңызды тактоодо жана келечектеги көйгөйлөрдү алдын алууда өтө маанилүү роль ойнойт. Мисалы, кээ бир учурларда, биз жумушка же окууга кечигип калганыбызда, же болбосо ал жакка таптакыр бара албай калганыбызда, бул түшүнүк кат сиздин жок экениңиздин себебин расмий түрдө түшүндүрүү үчүн жазылат. Бул сиздин жетекчиңизге же мугалимиңизге сый-урмат көрсөтүүңүздүн белгиси жана сиздин жоопкерчиликтүү адам экениңизди көрсөтөт. Жөн гана “мен келген жокмун” деп коюу менен, сиз олуттуу мамиле кылбаган адамдай көрүнүп калышыңыз мүмкүн, ал эми жакшы жазылган түшүнүк кат менен сиз кырдаалды толук түшүндүрүп, кечирим сурап, келечекте мындай болбошуна убада бере аласыз. Мындан тышкары, түшүнүк каттар кээ бир иш-чараларга катышпай калганыңызда, мисалы, жыйындарга, маанилүү жолугушууларга же окуудагы семинарларга катыша албаганыңызда да зарыл. Бул учурларда, сиздин жоктугуңуздун себеби кандай болгонун (мисалы, ооруп калуу, күтүүсүз үй-бүлөлүк жагдайлар, ж.б.) так жана ынанымдуу түрдө жеткирүү өтө маанилүү. Ошондой эле, кээде кандайдыр бир ката кетиргенде же бир окуяга аралашып калганда, түшүнүк кат аркылуу өз позицияңызды жана болгон окуянын чоо-жайын так түшүндүрүп берүүгө мүмкүнчүлүк аласыз. Бул жагдайларда, кат сизге карата туура эмес чечимдер кабыл алынышын алдын алып, фактыларды туура көрсөтүүгө жардам берет. Түшүнүк каттын дагы бир маанилүү функциясы – бул кайсы бир иш-аракеттин же чечимдин себептерин түшүндүрүү. Мисалы, бир долбоорду кечиктирип бүтүрсөңүз, же белгилүү бир эрежелерди бузган болсоңуз, түшүнүк кат аркылуу сиздин себептериңизди, кыйынчылыктарыңызды же күтүүсүз жагдайларды баяндап берүүгө болот. Эң негизгиси, бул кат аркылуу сиз өзүңүздүн жоопкерчилигиңизди моюнга алып, кырдаалды жөнгө салууга даяр экениңизди көрсөтөсүз. Демек, түшүнүк кат жөн эле “мен эмне болгонун айтып берем” дегенден алда канча көп нерсени билдирет; ал сиздин профессионалдуулугуңузду, жоопкерчилигиңизди жана кырдаалды туура баалай билүү жөндөмүңүздү көрсөтөт. Андыктан, достор, түшүнүк катты олуттуу кабыл алып, аны туура жазууну үйрөнүшүбүз керек.

Түшүнүк каттын негизги элементтери

Эми, достор, түшүнүк каттын өзөгүн түзгөн негизги элементтерине токтололу. Бул элементтерди билүү жана аларды туура колдонуу сиздин катыңыздын эффективдүүлүгүн арттырат жана окурманга түшүнүктүү болушун камсыздайт. Ар бир расмий каттагыдай эле, түшүнүк каттын да өзүнүн структурасы бар. Эң биринчиден, каттын жогорку оң бурчунда же кээде сол бурчунда кимге жазылып жатканын жана кимден жазылып жатканын так көрсөтүү абдан маанилүү. Бул жерге алуучунун аты-жөнү, кызмат орду, уюмунун аталышы, дареги жана жөнөтүүчүнүн аты-жөнү, кызмат орду, дареги жазылат. Бул маалыматтар катасыз жана так болушу керек. Экинчиден, каттын жазылган күнү да өтө маанилүү. Ал, адатта, даректердин астында же жогорку оң бурчта көрсөтүлөт. Датаны жазууда форматка көңүл буруңуз, мисалы, “2023-жылдын 26-октябры”. Үчүнчүдөн, каттын аталышы же темасы – бул сиздин катыңыздын мазмунун кыскача жана так чагылдырган сөз айкашы болушу керек. Мисалы, “Кечиккендиги тууралуу түшүнүк кат”, “Жумушка келбей калгандыгы тууралуу түшүнүк кат” же “Белгилүү бир окуя тууралуу түшүндүрмө”. Теманы дайыма курч жана түшүнүктүү кылып жазыңыз, бул окурманга эмне жөнүндө экенин дароо түшүнүүгө жардам берет. Төртүнчүдөн, кайрылуу. Бул каттын расмий стилин көрсөтүп, урматтоо менен баштоо маанилүү. Мисалы, “Урматтуу [Алуучунун аты-жөнү] мырза/айым!” же “Урматтуу директор!”. Кайрылуудан кийин негизги бөлүк келет – бул сиздин түшүндүрмөңүздүн өзү. Бул жерде сиз болгон окуяны, анын себептерин жана кесепеттерин логикалык ырааттуулукта баяндап бересиз. Чынчылдык жана ачыктык абдан маанилүү. Эч кандай жалган маалымат берүүгө аракет кылбаңыз, анткени ал акыры ачыкка чыгып, абалыңызды начарлатып коюшу мүмкүн. Бардык фактыларды, даталарды жана окуяларды так көрсөтүңүз. Өзүңүздүн жоопкерчилигиңизди моюнга алуудан коркпоңуз жана мүмкүн болсо, кечирим сурооңузду билдириңиз. Негизги бөлүктөн кийин жыйынтыктоочу бөлүк келет. Бул жерде сиз өзүңүздүн позицияңызды дагы бир жолу ырастап, кырдаалды чечүүгө даяр экениңизди билдирип же келечекте мындай болбошу үчүн кандай чараларды көрөрүңүздү айта аласыз. Акырында, урматтоо менен коштошуу жана колуңуз коюлат. Мисалы, “Урматтоо менен,” же “Терең урматтоо менен,” деп жазып, астына аты-жөнүңүздү жана колуңузду коюу керек. Эгерде кызмат ордуңуз болсо, аны да көрсөтүү ашыкча болбойт. Бул элементтердин баарын сактоо түшүнүк катыңызды кесипкөй жана ынанымдуу кылат, достор.

Каттын түзүмү: Баштоодон бүткөнгө чейин

Түшүнүк катты баштоодон бүткөнгө чейин туура түзүү, достор, бул сиздин катыңыздын канчалык эффективдүү болорун аныктайт. Ошондуктан, структурага өзгөчө көңүл бурушубуз керек. Келгиле, анын ар бир кадамын кенен талдап чыгалы. Каттын башталышы – бул биз жогоруда айтып кеткендей, дарек бөлүгү жана дата. Бул жерде бардык маалыматтар туура жана так жазылышы шарт. Андан кийин, кайрылуудан кийин, каттын киришүүсү келет. Бул бөлүктө сиз дароо эле маселени же окуяны кыскача баяндап башташыңыз керек. Мисалы, “Мен 2023-жылдын 25-октябрында жумушка кечигип келгеним үчүн түшүнүк кат жазып жатам” же “Ушул жылдын 20-октябрында болгон окуя боюнча түшүндүрмө бергим келет”. Киришүү мүмкүн болушунча кыска жана маселенин өзөгүнө токтолушу керек, бул окурманга сиздин катыңыздын негизги максатын дароо түшүнүүгө мүмкүндүк берет. Негизги бөлүк – бул сиздин түшүнүк катыңыздын эң чоң жана маанилүү бөлүгү. Бул жерде сиз болгон окуяны, анын себептерин, жүрүшүн жана кесепеттерин бардык майда-чүйдөсүнө чейин баяндап бересиз. Окуялардын логикалык ырааттуулугун сактап, алардын ар бирин так даталар жана убакыттар менен коштоо абдан маанилүү. Мисалы, эгер сиз кечигип калсаңыз, анда “Ошол күнү эртең менен саат 8:00дө мен үйүмдөн чыгып, коомдук транспортко түштүм. Бирок, жолдо күтүүсүз жол кырсыгы болуп, транспорттун кыймылы бир саатка токтоп калды. Ошол себептен, мен жумушка саат 10:00дө гана жете алдым” деп жазсаңыз болот. Себептерди түшүндүрүүдө чынчыл болуңуз жана эч качан жалган маалыматка жол бербеңиз. Эгерде сизде окуяны ырастаган кандайдыр бир документтер (мисалы, дарыгердин маалым каты, жол кырсыгы тууралуу протоколдун көчүрмөсү) болсо, анда ал документтерди катка тиркеп жибергениңиз абдан туура болот. Бул сиздин түшүндүрмөңүздүн ишенимдүүлүгүн арттырат. Бул бөлүктө сиздин эмоционалдык абалыңызды эмес, фактыларды жана объективдүү маалыматты берүүгө аракет кылыңыз. Кырдаалга карата өзүңүздүн жоопкерчилигиңизди моюнга алып, кетирилген ката үчүн кечирим суроодон тартынбаңыз. Мисалы, “Кырдаалдын кесепетинен жумуш процессине тоскоолдук жаратканым үчүн терең кечирим сурайм” деген сыяктуу сөздөрдү колдонсоңуз болот. Жыйынтыктоочу бөлүктө сиз катыңыздын негизги ойун дагы бир жолу кыскача кайталап, келечекке карата пландарыңызды же чечимдериңизди айта аласыз. Мисалы, “Келечекте мындай жагдайларды болтурбоо үчүн мен эртең мененки убактымды пландап, кошумча убакыт менен чыгам” же “Кырдаалдын толук чечилиши үчүн бардык керектүү чараларды көрүүгө даярмын” деген сыяктуу. Бул сиздин жоопкерчиликтүү жана алдыга умтулган адам экениңизди көрсөтөт. Акырында, Кол коюу бөлүгү. Бул жерде сиз “Урматтоо менен,” же “Терең урматтоо менен,” деп жазып, астына өзүңүздүн аты-жөнүңүздү толук жана колуңузду коюуңуз керек. Эгерде сиз уюмдун атынан же кызматтык абалыңыздан жазып жатсаңыз, анда кызмат ордуңузду да көрсөтүңүз. Бул каттын расмий статусун бекемдейт. Бул түзүмдү сактоо менен, достор, сиз кесипкөй жана мазмундуу түшүнүк катты жаза аласыз.

Түшүнүк кат жазууда көңүл буруу керек болгон маанилүү кеңештер

Эми, достор, түшүнүк катты мындан да жакшыраак жана эффективдүү кылуу үчүн көңүл буруу керек болгон маанилүү кеңештерге токтололу. Бул кеңештер сиздин катыңыздын сапатын жогорулатып, аны окурман үчүн ынанымдуу жана түшүнүктүү кылат. Биринчи жана эң маанилүү кеңеш – бул тактык жана кыскалык. Сиздин түшүндүрмөңүз ачык-айкын жана түшүнүктүү болушу керек. Ашыкча сөздөрдөн жана кайталануучу фразалардан алыс болуңуз. Ар бир сүйлөм маанилүү маалыматты жеткириши зарыл. Узун, башаламан сүйлөмдөр окурманды чарчатып, негизги ойду жоготуп коюшу мүмкүн. Кыска жана нуска болгон кат дайыма жогору бааланат. Экинчиден, чынчылдык жана ачыктык. Жогоруда айткандай, эч качан жалган маалымат бербеңиз. Анткени чындык эртеби-кечпи ачыкка чыгат, бул сиздин абалыңызды ого бетер начарлатат. Болгон окуяны кандай болсо ошондой, бирок сылык-сыпаа түрдө баяндап бериңиз. Өзүңүздүн катаңызды моюнга алуу жана кечирим суроо – бул чоңдуктун жана жоопкерчиликтин белгиси. Үчүнчүдөн, сылык жана расмий тон. Түшүнүк кат – бул расмий документ, андыктан анда эмоцияларга, жаргон сөздөргө же өтө эле достук тонго орун жок. Сылык-сыпаа, урматтоо менен жана объективдүү жазыңыз. «Кечиресиз», «сураныч», «чоң рахмат» сыяктуу сылык сөздөрдү орундуу колдонсоңуз болот. Төртүнчүдөн, грамматикалык жана орфографиялык каталарды текшерүү. Каталар сиздин катыңыздын кесипкөйлүгүн төмөндөтүп, окурманга терс таасир калтырат. Катты жазып бүткөндөн кийин, аны бир нече жолу кунт коюп окуп чыгыңыз. Мүмкүн болсо, башка бирөөдөн да окутуп, каталарды текшертип алыңыз. Заманбап текст редакторлорундагы орфографияны текшерүү функциясын колдонуу да жардам берет. Бешинчиден, далилдерди же тиркемелерди колдонуу. Эгерде сиздин түшүндүрмөңүздү ырастай турган кандайдыр бир документтер (мисалы, ооруканадан маалымкат, милициядан күбөлүк, билеттердин көчүрмөлөрү ж.б.) болсо, анда аларды катка тиркеп жиберүү абдан пайдалуу. Бул сиздин сөзүңүзгө кошумча салмак берет жана окурманга абалды толук түшүнүүгө жардам берет. Катыңыздын аягына «Тиркеме: [Документтин аталышы]» деп жазып коюңуз. Алтынчыдан, позитивдүү жыйынтыкка умтулуу. Катты дайыма позитивдүү нотада бүтүрүүгө аракет кылыңыз. Кырдаалды оңдоого даяр экениңизди же келечекте мындай болбошу үчүн кандай чараларды көрөрүңүздү билдириңиз. Бул сиздин жоопкерчиликтүү жана маселени чечүүгө багытталган адам экениңизди көрсөтөт. Жөн эле шылтоо айткандын ордуна, маселени чечүүнүн жолдорун сунуштаңыз. Бул кеңештерди эске алуу менен, достор, сиз ар дайым мыкты жана ынанымдуу түшүнүк катты жаза аласыз.

Мисалдар жана Үлгүлөр

Достор, түшүнүк катты теориялык жактан кантип жазууну билдик, эми келгиле, реалдуу жашоодо кандай учурларда жана кантип колдоно аларыбызды бир нече типтүү мисалдар аркылуу карап көрөлү. Анткени, колуңузда даяр үлгү болсо, жумуш бир топ жеңилдейт эмеспи. Түшүнүк каттын эң көп кездешкен түрлөрүнүн бири – бул жумушка же окууга келбей калгандыгы же кечиккендиги тууралуу кат. Мындай учурда, катта сиздин аты-жөнүңүз, кызмат ордуңуз же окуу жайыңыздагы тобуңуз, андан кийин келбей калган же кечиккен күнүңүз жана убактыңыз так көрсөтүлүшү керек. Мисалы, “2023-жылдын 25-октябрында жумуш ордума [убакыт] кечигип келгенимдин себеби үй-бүлөлүк күтүүсүз кырдаалга (мисалы, баламдын ооруп калышы) байланыштуу болду. Ошол себептен жумушка [убакыт] гана жетип келдим. Келтирилген ыңгайсыздык үчүн кечирим сурайм жана келечекте мындай болбошу үчүн чара көрөм” деп жазсаңыз болот. Эгерде ооруп калсаңыз, анда дарыгердин маалым катын тиркеп койгонуңуз милдеттүү болуп саналат. Дагы бир кеңири таралган кырдаал – бул бир иш-чарага катышпай калуу. Мисалы, маанилүү жыйынга же семинарга бара албаган учурда, сиздин катта эмне үчүн катыша албаганыңыздын себеби (мисалы, башка маанилүү жолугушуу, командировка, же ооруп калуу) жана мүмкүн болсо, далил катары документтер (мисалы, командировка буйругу, медициналык справка) тиркелиши керек. Бул жерде да кечирим сурап, жыйындын материалдары менен таанышууга же башка жол менен компенсациялоого даяр экениңизди билдирсеңиз жакшы болот. Үчүнчү типтүү мисал – бул эреже бузуу же ката кетирүү тууралуу түшүндүрмө. Бул эң назик учурлардын бири, анткени бул жерде чынчылдык жана жоопкерчиликти моюнга алуу өтө маанилүү. Мисалы, “Менин күнөөм менен 2023-жылдын 20-сентябрында [кандай ката кетирилгени] болду. Бул менин этиятсыздыгымдан улам келип чыккан кырдаал болчу. Мен бул катаны оңдоого жана келечекте мындай каталарга жол бербөөгө даярмын. Келтирилген зыян үчүн терең кечирим сурайм”. Мындай учурда катаны оңдоо үчүн кандай кадамдарды жасап жатканыңызды же кандай чечимдерди сунуштай турганыңызды дагы кошумчалаганыңыз оң. Кээде түшүнүк каттар кайсы бир документтин жоголушу же техникалык көйгөйлөр боюнча да жазылат. Мисалы, “2023-жылдын 10-октябрында менин компьютердик тутумумда күтүүсүз техникалык мүчүлүштүктөр пайда болуп, мен [кайсы иштин] аткарылышын убагында бүтүрө алган жокмун. Азыркы учурда маселе чечилип, ишимди улантуудамын. Келтирилген ыңгайсыздык үчүн кечирим сурайм”. Бул жерде техникалык колдоо кызматынан алынган тастыктаманы тиркеп койсоңуз, каттын ишенимдүүлүгү жогорулайт. Эң негизгиси, ар бир кырдаалга жараша өзүңүздүн катыңызды жекечелештириңиз. Жөн гана үлгүнү көчүрүп албастан, өзүңүздүн сөздөрүңүз менен, чынчылдык менен жазыңыз. Бул сиздин катыңызды чын ыкластуу жана ынанымдуу кылат. Эсиңерде болсун, достор, ар бир түшүнүк кат сиздин кырдаалды чечүүгө болгон даярдыгыңызды жана жоопкерчилигиңизди көрсөтүү мүмкүнчүлүгү!

Ошентип, достор, биз түшүнүк катты кантип туура жана эффективдүү жазуу боюнча бардык негизги маалыматты карап чыктык. Жыйынтыктап айтканда, түшүнүк кат жөн эле бир формалдуу документ эмес, ал сиздин кесипкөйлүгүңүздүн, жоопкерчилигиңиздин жана кырдаалды туура баалай билүү жөндөмүңүздүн чагылышы болуп саналат. Эсиңерде болсун, ар бир кат – бул сиздин үнүңүз, андыктан аны так, чынчыл жана сылык-сыпаа кылып жеткириңиз. Биз эмне үчүн түшүнүк кат жазарыбызды терең түшүнүп, анын негизги элементтерин жана түзүмүн майда-чүйдөсүнө чейин талдап чыктык. Ошондой эле, кат жазууда көңүл буруу керек болгон маанилүү кеңештерди – тактык, кыскалык, чынчылдык, расмий тон, грамматикалык текшерүү жана далилдерди колдонуу сыяктуу нерселерди карап чыктык. Бул кеңештер сиздин катыңыздын сапатын жогорулатып, аны окурман үчүн ынанымдуу кылат. Эми силердин колуңарда кесипкөй түшүнүк катты жазуу үчүн бардык куралдар бар. Коркпогула, жазгыла жана өзүңөрдүн пикириңерди, түшүндүрмөңөрдү эч тартынбастан билдиргиле! Жөн гана биз берген кеңештерди жана үлгүлөрдү эске алып, ар бир кырдаалга жараша катыңызды жекечелештирүүнү унутпаңыз. Анткени, чын ыкластуулук жана тактык ар дайым бааланат. Мындан ары түшүнүк кат жазуу силер үчүн эч кандай көйгөй жаратпайт деп ишенем. Ийгилик каалайм, достор! Эгерде суроолоруңар болсо, комментарийлерде калтыргыла, биз аларга жооп берүүгө даярбыз! Баарыңыздарга чоң рахмат!