Alisher Navoiyning O'zbek Tiliga Qo'shgan Hissasi
Alisher Navoiy, XV asrda yashab ijod etgan buyuk o'zbek shoiri, mutafakkiri va davlat arbobi. Uning o'zbek adabiyoti va madaniyatiga qo'shgan hissasi beqiyosdir. Ayniqsa, Navoiyning ona tilimiz – o'zbek tilining rivojiga qo'shgan ulkan xizmatlari alohida e'tirofga loyiq. Alisher Navoiy nafaqat o'zbek adabiyotining, balki o'zbek tilining ham asoschilaridan biri hisoblanadi. U o'zining boy va rang-barang ijodi bilan o'zbek tilining imkoniyatlarini namoyish etib, uning rivojlanishiga turtki berdi. Navoiygacha bo'lgan davrda turkiy til, xususan, o'zbek tili adabiyotda unchalik keng qo'llanilmas edi. Asosan, fors tili adabiyotda hukmronlik qilardi. Navoiy esa o'zining badiiy asarlari bilan o'zbek tilining ham fors tili kabi boy va go'zal ekanligini isbotladi. U o'zbek tilida shunday asarlar yaratdiki, ular nafaqat o'sha davrda, balki bugungi kunda ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan.
Navoiygacha bo'lgan davr: Turk tilining mavqei
Navoiygacha bo'lgan davrda turk tilining mavqei adabiyotda ancha cheklangan edi. Saroyda, rasmiyatchilikda va ilmiy doiralarda fors tili ustunlik qilar edi. Turk tili, asosan, xalq orasida, og'zaki ijodda qo'llanilardi. Bu davrda turk tilida ijod qilgan shoirlar ham bo'lgan, ammo ularning asarlari Navoiy asarlari kabi keng tarqalmagan. Navoiygacha turk tilida yozilgan asarlarning aksariyati diniy-didaktik xarakterga ega bo'lgan. Ular, asosan, nasihatgo'ylik ruhida yozilgan bo'lib, badiiy jihatdan unchalik mukammal emas edi. Shuning uchun ham turk tili adabiyotda o'z o'rnini to'liq egallay olmagan. Alisher Navoiy bu vaziyatni o'zgartirishga qat'iy bel bog'ladi. U turk tilining go'zalligini va imkoniyatlarini ko'rsatib berishni o'zining asosiy vazifalaridan biri deb bildi. U o'zining she'riyati bilan turk tilining naqadar boy va rang-barang ekanligini isbotladi. Navoiyning bu boradagi xizmatlari beqiyosdir.
"Muhokamat ul-lug'atayn": Tilga bag'ishlangan bahs
Navoiyning o'zbek tili rivojiga qo'shgan eng muhim hissalaridan biri uning "Muhokamat ul-lug'atayn" asaridir. Bu asar o'zbek va fors tillarini qiyosiy tahlil qiladi va o'zbek tilining fors tilidan kam emasligini, hatto ba'zi jihatlarda undan ustun ekanligini isbotlaydi. Navoiy bu asarida o'zbek tilining boy lug'at fondi, grammatik qurilishi va ifoda imkoniyatlari haqida batafsil ma'lumot beradi. U o'zbek tilida shunday so'zlar borki, ularning fors tilida muqobili yo'qligini ta'kidlaydi. Shuningdek, Navoiy o'zbek tilining fors tiliga nisbatan sodda va tushunarli ekanligini ham aytib o'tadi. Uning fikricha, o'zbek tilida fikrni aniq va ravshan ifodalash osonroq. "Muhokamat ul-lug'atayn" asari o'zbek tilining o'ziga xos xususiyatlarini ochib berish bilan birga, o'zbek tiliga bo'lgan hurmatni oshirishga ham xizmat qildi. Bu asar o'zbek ziyolilari orasida milliy o'zlikni anglash tuyg'usini kuchaytirdi. Alisher Navoiy bu asari bilan o'zbek tilining haqiqiy himoyachisi ekanligini isbotladi. U o'zbek tilining qadrini va qiymatini ko'rsatib berdi.
Navoiy asarlarining tili: Xalqchil va ravon
Navoiy asarlarining tili xalqchil va ravonligi bilan ajralib turadi. U o'z asarlarida xalq orasida keng tarqalgan so'zlar va iboralardan foydalangan. Bu uning asarlarini o'quvchilar uchun tushunarli va yoqimli qildi. Navoiy o'zbek tilining barcha imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda, o'z asarlarini nihoyatda go'zal va ta'sirchan qilib yaratdi. Uning asarlarida o'zbek tilining boyligi, go'zalligi va qudrati yaqqol namoyon bo'ladi. Navoiy asarlarining tili nafaqat o'sha davr uchun, balki bugungi kun uchun ham o'rnak bo'la oladi. Uning asarlarini o'qigan har bir kishi o'zbek tilining go'zalligiga va boyligiga yana bir bor amin bo'ladi. Alisher Navoiy o'z asarlari bilan o'zbek tilini abadiylikka muhrladi. U o'zbek tilining oltin fondini yaratdi.
Navoiyning o'zbek adabiyotiga ta'siri
Navoiyning o'zbek adabiyotiga ta'siri juda katta bo'lgan. U o'zidan keyingi ko'plab shoirlarga o'rnak bo'ldi. Navoiyning uslubini davom ettirgan, unga ergashgan shoirlar ko'plab topiladi. Uning asarlari o'zbek adabiyotining rivojlanishiga katta hissa qo'shdi. Navoiy o'zbek adabiyotida yangi yo'nalishlar ochdi, yangi janrlar yaratdi. Uning asarlari o'zbek adabiyotining oltin davri hisoblanadi. Alisher Navoiy o'zbek adabiyotining buyuk namoyandasi sifatida e'tirof etiladi. Uning asarlari o'zbek adabiyotining faxri va g'ururi hisoblanadi.
Xulosa
Alisher Navoiyning o'zbek tiliga qo'shgan hissasi beqiyosdir. U o'zining boy va rang-barang ijodi bilan o'zbek tilining imkoniyatlarini namoyish etib, uning rivojlanishiga turtki berdi. Navoiy o'zbek tilining haqiqiy himoyachisi va targ'ibotchisi bo'lgan. Uning asarlari o'zbek tilining oltin fondiga kiritilgan. Navoiyning o'zbek adabiyoti va madaniyatiga qo'shgan hissasi abadiydir. Shunday ekan, Alisher Navoiyning o'zbek tiliga qo'shgan hissasini hech qachon unutmasligimiz kerak. Zero, Alisher Navoiy o'zbek tilining faxri va g'ururidir!